Ανάστατη η πόλη, παρακολουθούσε ανήμπορη να αντιδράσει σε έναν κίνδυνο που αγνοούσε και δεν είχε προετοιμαστεί. Χιλιάδες τόνοι πετρελαίου που καιγόταν, ρύπαιναν την ατμόσφαιρα, μόλυναν τις καλλιέργειες, σπέρνοντας τον καρκίνο και τον πανικό.
Ένα κοινότατο ατύχημα εξελίχθηκε σε μια δαμόκλειο σπάθη για μια πόλη 800.000 κατοίκων, ακριβώς γιατί δεν είχαν παρθεί μέτρα ασφαλείας και δεν αντιμετωπίστηκε έγκαιρα και σωστά στη γένεση του. Μόνον οι καιρικές συνθήκες στάθηκαν σύμμαχοι για την πόλη και από τύχη η φωτιά δεν επεκτάθηκε στις γειτονικές δεξαμενές πετρελαιοειδών και υγραερίου ή στη δεξαμενή αμμωνίας της ΣΙΓΚ.
Είκοσι χρόνια μετά οι μνήμες αυτές φαίνονται να έχουν ξεθωριάσει, είτε επειδή θέλουμε να ξεχνάμε τα στενάχωρα ζητήματα είτε γιατί κάποιοι έχουν φροντίσει γι' αυτό. Επειδή όμως, 20 χρόνια μετά, οι συνθήκες που δημιούργησαν το ατύχημα της Jet Oil εξακολουθούν να υπάρχουν για ένα νέο ατύχημα μεγάλης έκτασης, η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης νιώθει υποχρεωμένη να φρεσκάρει τις μνήμες. Γι' αυτό και θέτει στη διάθεση των Μ.Μ.Ε. πλήρη στοιχεία για τη σημερινή κατάσταση και έναν πολυσέλιδο τόμο με δημοσιεύματα της εποχής εκείνης.
Ποιες ήταν όμως οι επιπτώσεις στην ίδια την Jet Oil, που το 1986 έσπειρε τον καρκίνο σ' όλη την Κεντρική Μακεδονία -αλλά ακόμη και στη Βουλγαρία- και κόντεψε να τινάξει στον αέρα ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη;
- Πολύ σύντομα μετά την καταστροφή των δεξαμενών, εξασφάλισε άδειες λειτουργίας καινούργιων εγκαταστάσεων στον ίδιο χώρο και ξανάφτιαξε μεγαλύτερες δεξαμενές και σε πιο κοντινές αποστάσεις, χωρίς να εξασφαλίσει καν τα νομικά προσχήματα και παρά τη διαφωνία της Πυροσβεστικής.
- Προχώρησε στην επέκταση των πετρελαιοδεξαμενών της κατά παράβαση των προβλέψεων του Ρυθμιστικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης.
- Έθαψε τα καμένα και στερεοποιημένα υπολείμματα της φωτιάς, δηλαδή εκατοντάδες τόνους τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, σε κοντινές περιοχές, κυρίως του Καλοχωρίου, παρά τις καταγγελίες της Οικολογικής Κίνησης.
- Πήρε όλα τα λεφτά της ασφάλειας και προωθήθηκε -με τις ευλογίες των κυβερνήσεων- στα Βαλκάνια.
- Συνέχισε να ρυπαίνει τον Θερμαϊκό και να απειλεί την περιοχή με διαρροές και πιθανά ατυχήματα.
- Αθωώθηκε στο Εφετείο και ο Γ. Μαμιδάκης παραδόθηκε "καθαρός" στην κοινωνία ενώ μόνο δύο τεχνικοί του τιμωρήθηκαν με ποινή εξαγοράσιμη, με το καταπληκτικό ποσό των 540.000 δρχ!
Η Jet Oil είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του σκανδαλώδους τρόπου με τον οποίο συχνά προωθείται η "ανάπτυξη" της χώρας. Είναι η ίδια πρακτική, που ακολουθεί διεθνώς η βιομηχανία πετρελαίου και πετυχαίνει να κερδοσκοπεί εξαγοράζοντας συνειδήσεις, μπλοκάροντας την πληροφόρηση και υποθηκεύοντας το μέλλον του τόπου.
Παρόλο που η σημασία της χωροθέτησης των δραστηριοτήτων είναι εξαιρετικά σημαντική για την πρόληψη ενός ατυχήματος, δεν υπάρχουν νομοθετημένα σε εθνικό επίπεδο ουσιαστικά κριτήρια χωροθέτησης, παρά μόνο ένα γενικό ευχολόγιο. Πρακτική συνέπεια αυτής της προφανώς προσχεδιασμένης αδράνειας του κράτους είναι η ανεξέλεγκτη συσσώρευση εκατοντάδων χιλιάδων κυβικών πετρελαιοειδών αλλά και άλλων επικίνδυνων εγκαταστάσεων στη Δυτική Θεσσαλονίκη.
Θεωρητικά, αρκετοί είναι οι φορείς που ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφάλεια των πολιτών. Στην πράξη όμως, η πολλή γραφειοκρατία, οι αντιπαλότητες, το συγκεντρωτικό κράτος, οι διεσπαρμένες και επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, η απουσία συνολικού σχεδιασμού και ελέγχου και τα ποικίλα συμφέροντα εγγυώνται την ανυπαρξία αποτελέσματος.
Η Νομαρχία, που θεωρητικά ελέγχει τις βιομηχανίες, δεν ασχολείται σοβαρά με τους κινδύνους από τη βιομηχανική δραστηριότητα. Μόλις το Δεκέμβριο του 2000 έγινε άσκηση εφαρμογής του σχεδίου έκτακτης ανάγκης για ατύχημα μεγάλης έκτασης στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Επειδή όμως η Νομαρχία είχε αδρανήσει εντελώς πήρε την πρωτοβουλία το ΥΠΕΧΩΔΕ να χρηματοδοτηθεί από το Γ΄ΚΠΣ και έτσι υλοποιήθηκε. Κι αυτό όμως περιορίστηκε στο συντονισμό των υπηρεσιών και όχι στη συμμετοχή των πολιτών.
ΤΟ Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. ΚΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ ΣΕΒΕΖΟ ΙΙ
Η πλημμελής εφαρμογή της Οδηγίας "Σεβέζο Ι" του 1982 στη χώρα μας είχε επανειλημμένως καταγγελθεί. Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι έλεγχοι και επιθεωρήσεις σε ότι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και των συνθηκών εργασίας στις βιομηχανικές εγκαταστάσεις, μειώνονται σταθερά την τελευταία εικοσαετία, ακόμη και σ' αυτές που χαρακτηρίζονται -σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές- ως εξαιρετικά επικίνδυνες. Σύμφωνα με το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, ο αριθμός των ελέγχων και επιθεωρήσεων υποδιπλασιάστηκε.
Βέβαια, τον Απρίλιο του 1999 ολοκληρώθηκε το Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης(Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.), που στηρίζεται στο γεγονός ότι "στην ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης υπάρχει μεγάλος αριθμός εγκαταστάσεων, που εμπεριέχουν κινδύνους μεγάλου ατυχήματος". Πρόκειται για διυλιστήρια πετρελαίου και εγκαταστάσεις επεξεργασίας προϊόντων πετρελαίου, αποθήκες υγρών και αερίων καυσίμων, εγκαταστάσεις φυτοφαρμάκων κτλ.
Ενώ όμως δεν είχε καν εφαρμοστεί η παλιά οδηγία Seveso I στις περισσότερες βιομηχανίες της χώρας μας, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε προχωρήσει από τις 9.12.96 στην πιο προχωρημένη Seveso II. Η οδηγία αυτή έπρεπε να έχει τεθεί σε ισχύ και στη χώρα μας το αργότερο μέχρι τις 3.2.99 αλλά ισχύει από τις 29.5.2000. Ήδη όμως η παλιά οδηγία Seveso I είχε καταργηθεί από τις 3.2.99, σύμφωνα με το άρθρο 23 της νέας! Δύο μήνες μετά την κατάργηση, ολοκληρώθηκε και το ΣΑΤΑΜΕ της Θεσσαλονίκης, που βασίζεται στην παλιά οδηγία! Σύμφωνα π.χ. με τα κριτήρια της οδηγίας Seveso II οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου στη Θεσσαλονίκη είναι πάνω από 30. Παρόλα αυτά, το ΣΑΤΑΜΕ περιλαμβάνει 18 εγκαταστάσεις (22 επιχειρήσεις).
Η βασική παραδοχή της Seveso ΙΙ είναι ότι δεν μπορεί ένα μεγάλο ατύχημα να αντιμετωπίζεται μόνο με καταστολή, γι' αυτό και δίνει βάρος στην πρόληψη. Πρέπει λοιπόν να παίρνονται υπόψη και κριτήρια επικινδυνότητας στο σχεδιασμό των χρήσεων γης καθώς και διορθωτικά μέτρα στην ήδη υπάρχουσα κατάσταση, με περιορισμό των οικισμών, των εγκαταστάσεων κλπ, ώστε να μην υπάρχουν κίνδυνοι για τους πολίτες. Η πρόληψη εκφράζεται στην οδηγία και με τη βελτίωση των συστημάτων ασφαλείας, την εκπαίδευση του προσωπικού, την ενημέρωση του κοινού κ.α.
Συγκεκριμένα:
Η εκπόνηση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης (ΣΑΤΑΜΕ) για την αντιμετώπιση ατυχημάτων μεγάλης έκτασης εκτός των εγκαταστάσεων αποτελεί υποχρέωση της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας της Νομαρχίας. Πριν το αντίστοιχο έργο του ΥΠΕΧΩΔΕ στο Γ΄ ΚΠΣ, στη Θεσσαλονίκη δεν είχε γίνει κανένα ΣΑΤΑΜΕ, με εξαίρεση του διυλιστηρίου των ΕΛΠΕ, που έγινε με δική του πρωτοβουλία!
α) η ίδρυση νέων εγκαταστάσεων
β) οι μετατροπές στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις
γ) τα νέα έργα και οι γενικότερες δραστηριότητες (έργα διευθέτησης του χώρου, χώρων όπου συχνάζει το κοινό, άξονες μεταφοράς, ζώνες κατοικίας κ.λ.π.) που λόγω της θέσης και της γειτνίασής τους με αυτές τις εγκαταστάσεις, ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο μεγάλου ατυχήματος ή να επιδεινώσουν τις συνέπειές του.
Δεν υπάρχει όμως ιδιαίτερος σχεδιασμός για χρήσεις γης, με τα γνωστά αποτελέσματα (π.χ. γειτνίαση διυλιστηρίου με οικισμό ή ανέγερση ακόμα και νέων κτιρίων δίπλα στη μάντρα του διυλιστηρίου)
Σημαντικότατο είναι το άρθρο 13 της οδηγίας όπου αναφέρεται ότι "τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε οι πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα ασφαλείς και την απαιτούμενη συμπεριφορά σε περίπτωση ατυχήματος να παρέχονται αυτεπαγγέλτως στους κινδυνεύοντες από μεγάλο ατύχημα". Τονίζεται μάλιστα ότι "τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε η έκθεση ασφαλείας να δημοσιοποιείται" και ότι "το κοινό μπορεί να δίνει τη γνώμη του" στο σχεδιασμό για νέες μονάδες, τη μετατροπή υφιστάμενων μονάδων ή τη διαρρύθμιση των χώρων γύρω τους. Επιπλέον η οδηγία επιβάλλει "να ζητείται η γνώμη του μεν προσωπικού για το εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης του δε κοινού για το εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης".
Αυτό αποτελεί υποχρέωση του Νομαρχιακού Συμβουλίου, το οποίο όμως είχε αδρανήσει εντελώς και πήρε την πρωτοβουλία το ΥΠΕΧΩΔΕ. Και βέβαια, οι πολίτες και οι συλλογικές τους δραστηριότητες αντιμετωπίζονται με καχυποψία και το δικαίωμά τους στην πληροφόρηση, παρά την κατοχύρωσή του και με άλλες ευρωπαϊκές οδηγίες αλλά και με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, παραμένει χωρίς περιεχόμενο. Και ας είναι αυτοί που θα υποστούν τις επιπτώσεις ενός ατυχήματος.
Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΞΑΝΑΧΤΥΠΗΣΕΙ
Στην περιοχή που γειτνιάζει άμεσα με τις βιομηχανίες στα Δυτικά της πόλης κατοικούν περίπου 50.000 άτομα, χώρια οι χιλιάδες εργαζόμενοι στα 1700 περίπου μικρά και μεγάλα εργοστάσια, που λειτουργούν εκεί. Αυτός είναι και ο λόγος για το έντονο ενδιαφέρον που δείχνουν οι Δήμοι της περιοχής, αν και είναι ένα ζήτημα που αφορά όλη τη Θεσσαλονίκη.
Το ατύχημα της 19.2.1999 στα διυλιστήρια των ΕΛ.ΠΕ. (Ελληνικών Πετρελαίων, πρώην ΕΚΟ) έδειξε με χαρακτηριστικό τρόπο ότι κάποιο μεγάλο ατύχημα μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε, ακόμη και μέσα στη νύχτα και μάλιστα σε δημόσιες εγκαταστάσεις, που λειτουργούν με αμερικάνικες προδιαγραφές. Ήταν η δεύτερη φορά μέσα σε τέσσερις μήνες που οι δραστηριότητες των διυλιστηρίων των ΕΛ.ΠΕ. βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα, απειλώντας τη Θεσσαλονίκη μ' ένα μεγάλο ατύχημα. Τον Νοέμβριο του 1998 είχαν προηγηθεί οι τέσσερις ναυτεργάτες που κάηκαν ζωντανοί κατά τη διάρκεια εκφόρτωσης βενζίνης στις θαλάσσιες εγκαταστάσεις της πρώην ΕΚΟ. Δυστυχώς, και στις δύο περιπτώσεις, θα πρέπει να νιώθουμε τυχεροί αφού τα ατυχήματα θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί όπως εκείνο της Jet Oil πριν 20 χρόνια.
Η σοβαρότητα του ατυχήματος αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η εν λόγω μονάδα παρέμεινε ανενεργή επί μήνες, παρόλο που αποτελεί την "καρδιά" του διυλιστηρίου και είναι άκρως απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία του. Λίγες δεκάδες μέτρα παρακάτω βρίσκονται δεξαμενές βενζίνης ενώ μέσα στο ίδιο πετροχημικό συγκρότημα βρίσκονται εγκαταστάσεις με τοξικές, εύφλεκτες και εκρηκτικές ύλες, οι οποίες σε περίπτωση ατυχήματος θα μπορούσαν να επιφέρουν σημαντικές βλάβες στη δημόσια υγεία και να απειλήσουν τη ζωή εκατοντάδων ανθρώπων και κυρίως των εργαζομένων στην επιχείρηση αλλά και των περιοίκων.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Ποιες είναι εκείνες οι επιλογές που θα αποκλείουν τους κινδύνους για τη ζωή και τη φύση; Πως μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα να γίνει η Θεσσαλονίκη ολοκαύτωμα;
Σίγουρα το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται μόνο με ευχολόγια ή έστω και με νόμους αλλά με την αλλαγή του βιομηχανικού μοντέλου ανάπτυξης. Όμως άμεσα απαιτείται:
http://www.oikologos.gr/